شابک چیست و چه کاربردی دارد؟
28 شهریور 1403شابک به عنوان یک شماره شناسایی جهانی برای کتاب ها و محصولات مرتبط با نشر، اهمیت بسیاری در این صنعت دارد. این شماره نه تنها به شناسایی دقیق کتاب ها کمک می کند، بلکه به مدیریت موجودی و توزیع کتاب ها نیز یاری می رساند. با پیشرفت فناوری و افزایش تعداد کتاب های منتشر شده، اهمیت و نقش شابک در صنعت نشر همچنان رو به افزایش است. شماره استاندارد بین المللی کتاب که به اختصار آن را شابک می نامیم، یک کد عددی منحصر به فرد برای هر کتاب یا محصول مرتبط با نشر است. این شماره به ناشران، کتاب فروشان، کتابخانه ها و سایر اهالی صنعت نشر کمک می کند تا هر کتاب را به صورت مجزا شناسایی کنند. شابک به عنوان یکی از قوانین چاپ کتاب، نقش حیاتی در مدیریت کتب در بازارهای جهانی دارد.
کاربرد شابک
کاربرد شابک شامل موارد زیر است:
- مدیریت موجودی در کتابخانه ها و کتابفروشی ها: شابک به کتابخانه ها و کتابفروشی ها کمک می کند تا کتاب ها را به راحتی دسته بندی و مدیریت کرده و موجودی آنها را در سیستم های مخصوص خود ثبت کنند.
- سیستم های فروش و انبارداری: خرده فروشان و توزیع کنندگان کتاب از شابک برای تسهیل امور فروش خود و مدیریت بهینه انبار استفاده می کنند. به خصوص ناشران و چاپخانه ها از این کد استفاده زیادی می کنند
- پلتفرم های آنلاین: فروشگاه های آنلاین کتاب از شابک برای مدیریت و نمایش کتاب ها به‌صورت دیجیتال استفاده می کنند.
- تحقیقات و آمارگیری: شابک به محققان و تحلیلگران کمک می کند تا آمارهای مربوط به انتشار کتاب، فروش و توزیع را به دقت بررسی کنند.
اهمیت شابک چیست؟
شابک نقش مهمی در صنعت نشر ایفا کرده و مزایای متعددی دارد که عبارتند از:
- تسهیل در شناسایی: شابک به هر کتاب یک شناسه منحصر به فرد اختصاص می دهد؛ این امر باعث می شود هر کتاب به راحتی قابل شناسایی و پیگیری باشد.
- تسهیل در توزیع و فروش: با استفاده از شابک، کتاب فروشان و خرده فروشان می توانند به‌راحتی محصولات را سفارش داده و به فروش برسانند.
- استانداردسازی جهانی: شابک به عنوان یک استاندارد جهانی پذیرفته شده است و به ناشران، کتابخانه ها و کتاب فروشان در سراسر جهان کمک می کند تا کتاب ها را به صورت یکنواخت و استاندارد مدیریت کنند.
- جستجوی آسان: شابک به کاربران امکان می دهد که کتاب ها را به صورت دقیق تر و سریع تر در کتابخانه ها، فروشگاه های آنلاین و پایگاه های داده پیدا کنند.
- حفظ حق مالکیت معنوی: از طریق شابک، ناشران و نویسندگان می توانند به راحتی از حقوق مالکیت معنوی خود محافظت کنند؛ زیرا هر شابک به یک عنوان خاص و نسخه خاص از کتاب تعلق دارد.
شابک را چگونه دریافت کنیم؟
برای دریافت شابک در ایران، باید از طریق "خانه کتاب و ادبیات ایران" اقدام کنید. مراحل دریافت شابک به صورت زیر است:
- ثبت نام در سامانه شابک: ابتدا باید در سامانه شابک خانه کتاب و ادبیات ایران ثبت نام کنید.
- تکمیل فرم درخواست: اطلاعات مربوط به کتاب یا نشریه ای که قصد دارید برای آن شابک دریافت کنید؛ مانند عنوان، نام نویسنده، مترجم، ناشر، تعداد صفحات و ... را باید وارد کنید.
- پرداخت هزینه: هزینه دریافت شابک بسته به نوع کتاب و تعداد شابک های درخواستی متفاوت است.
- انتظار برای تأیید و صدور شابک: پس از ارسال درخواست و پرداخت هزینه، درخواست شما بررسی شده و در صورت تأیید، شابک برای کتاب شما صادر می شود.
شابک برای چه کسانی مفید است؟
به طور کلی، هر کسی که درگیر تولید، توزیع، فروش یا مدیریت کتاب است، به شابک نیاز دارد و به طور خاص، شابک برای گروه های زیر مفید است:
- ناشران: برای شناسایی و فروش کتاب در بازارهای ملی و بین المللی، شابک برای هر نسخه چاپی، الکترونیکی یا صوتی لازم است.
- نویسندگان خودانتشار: نویسندگانی که کتاب های خود را بدون واسطه ناشران منتشر می کنند، به شابک نیاز دارند تا کتابشان در فروشگاه و سیستم های کتابخانه ای ثبت شود.
- کتاب فروشان و خرده فروشان: شابک به کتابفروشان و فروشگاه های آنلاین کمک می کند تا کتاب ها را به درستی طبقه بندی و مدیریت کنند.
- کتابخانه ها: برای مدیریت و طبقه بندی کتاب ها و منابع دیگر، در کتابخانه ها از شابک استفاده می شود.
نسخه 13 رقمی شابک شامل چه کدهایی است؟
شابک از 13 رقم تشکیل شده است که شامل چهار یا پنج بخش می شود. هر بخش از شابک اطلاعات خاصی را ارائه می دهد:
- پیش شماره: معمولاً 978 یا 979 بوده و نشان دهنده استاندارد بین المللی شابک است.
- شناسه جغرافیایی: این بخش نشان دهنده کشور یا ناحیه جغرافیایی یا زبان است.
- شناسه ناشر: این بخش به ناشر کتاب اختصاص داده شده و نشان دهنده تولیدکننده یا منتشرکننده کتاب است.
- شناسه عنوان: این بخش یک شماره منحصر به فرد است که به هر عنوان کتاب توسط ناشر اختصاص داده می شود.
- عدد کنترل: این عدد به منظور تأیید صحت شابک استفاده می شود و از طریق یک محاسبه ریاضی خاص به دست می آید.
نگاهی اجمالی به تاریخچه شابک در ایران و جهان
نظام شابک برای اولین بار در سال 1967 در بریتانیا معرفی شد و توسط سازمان استاندارد بین المللی به عنوان استاندارد جهانی برای شناسایی کتاب ها در سال 1970 به رسمیت شناخته شد. از آن زمان تاکنون، شابک به یکی از مهم ترین و شناخته شده ترین استانداردها در صنعت نشر تبدیل شده است.
همچنین شابک برای اولین بار در دهه ۱۳۶۰ خورشیدی در ایران معرفی شد. در آن زمان، موسسه فرهنگی هنری "خانه کتاب ایران" مسئولیت ثبت شابک برای کتاب ها و محصولات مرتبط را به عهده گرفت. در آن زمان، با توجه به افزایش حجم تولیدات فرهنگی و انتشار کتاب ها در ایران، نیاز به یک سیستم شناسایی منحصر به فرد برای مدیریت بهتر و منظم تر کتاب ها احساس شد.
امروزه شابک در ایران به طور گسترده ای توسط تمامی ناشران استفاده می شود و به عنوان یکی از ابزارهای اصلی برای شناسایی و طبقه‌بندی کتاب ها به‌کار می‌رود. "خانه کتاب ایران" همچنان به عنوان نماینده رسمی شابک در ایران فعالیت می کند و وظیفه ثبت، مدیریت و نظارت بر استفاده از شابک در کشور را بر عهده دارد.
سخن پایانی
کد 13 رقمی شابک، کمک شایانی به روند شناسایی و متمایز کردن کتاب ها، طبقه بندی آنها و فرایند انبارداری کتاب ارائه داده است. این کد شامل اطلاعات مفیدی درباره شناسه جغرافیایی کتاب، ناشر و عنوان آن است. البته برای مخاطب عام، شابک تنها حکم یک نشان استاندارد را داشته و بیشتر فواید آن، مربوط به فعالین حوزه چاپ، توزیع و فروش کتاب است. اگر قصد چاپ کتاب دارید، می توانید شهر چاپ آنلاین را انتخاب کنید.